Allah adına, şeriat uğruna katledilen büyük bilginlerden biri de Sudanlı düşünür ve önder Mahmut Muhammed Taha’dır.
O, İslam’ın sol yorumu yahut İslam’daki sol içeriği işleme ve onu gündeme taşıma öznelerinden biridir. 1909’da Sudan’ın Rufaa kentinde dünyaya gelen Mahmut Muhammed Taha, küçük yaşta öksüz ve yetim kalır. Halasının bakımıyla okur ve 1936’da Hartum’da Gordon Memorial College’i bitirir.
Mahmut Muhammed Taha, İngiliz sömürgesi olan Sudan’ın bağımsızlık mücadelesinin ateşli savunucusu idi. Sudan’ın aydın kesimi ve geleneksel ulema sınıfının sömürgecilere karşı sergilediği teslimiyetçi tutumu keskin bir biçimde eleştirdi. 1945’te kendisi gibi düşünen aydınlarla birlikte Cumhuriyetçi Parti adıyla bir parti kurdu. Bir yıl sonra sömürge makamlarınca tutuklandı. Ancak yoğun kitle protestolarıyla kısa sürede hapisten çıktı. Ne var ki bir süre sonra tekrar hapse atıldı. 2 yıl hapiste kaldı. Hapisten sonra bir yıl kadar çamurdan yapılma bir kulübede uzlete çekildi. Hapis süresi ile birlikte üç yıllık bir uzletin ardından yeni bir aydınlanma ve yeni bir anlayışa ulaştı. Düşüncelerini “Benim Yolum” adlı bir kitapta topladı. 1955’te Sudan’ın bağımsızlığını kazanmasının öncesinde nasıl bir devlet istediğini “Sudan Anayasasının Esasları” isimli kitabında ortaya koydu. Federal, demokratik ve sosyalist bir cumhuriyet çağrısı yaptı. Bağımsızlığın ardından bir süre kurucu mecliste görev yaptı. Daha sonra meclisten ayrıldı. 1960’larla birlikte çalışmalarını konferanslar, kitaplar yoluyla sürdürdü. Destekçileri, Cumhuriyetçi Kardeşler adıyla faaliyetlere devam etti.
1970- 1980 arası bazı çekincelerine rağmen Numeyri rejimini destekledi. Ancak şeriat bahanesiyle Numeyri, kadınları ve Güney Sudanlıları (Güney Sudanlılar Hıristiyan’dırlar) ezmeye kalkıştığında desteğini geri çekti. 1983’te Numeyri rejimi şeriat ilan ettiğinde Mahmut Muhammed Taha ve destekçileri buna muhalif olduklarını açıkladılar. 25 Aralık 1984’te Mahmut Muhammed Taha, “Ya Bu Ya Tufan” adlı bir bildirge yayımladı. Bildirgede yeni kanunların geri çekilmesi, demokratik sivil hakların ihyası talep ediliyordu. Bir süre sonra Cumhuriyetçi Kardeşler Hareketinin önder kadrosu ve Mahmut Muhammed Taha tutuklandı. Devlete isyan, anayasal düzeni bozmak gibi suçlamalarla suçlandılar. Mahkemeye, suçlamalara ilişkin “Hadd” yani şerî ceza verme yetkisi verildi. Mahkeme 2 saat sürdü. Bir gün sonra karar açıklandı. Buna göre sanıklar İslam’a aykırı görüşler savunmaktan, anayasal düzeni bozmaktan ve yasadışı muhalefet suçlamasıyla idama mahkûm edildiler. Böylece Mahmut Muhammed Taha ve beş kişinin idam kararı alındı.
Görüşlerinden vazgeçip tövbe etmeleri için süre tanındı. Tövbe ederlerse affedileceklerdi. Zira bu dava bir dinden dönme yani irtidat davası haline dönüştürülmüştü. Nitekim üst mahkeme davanın adını irtidat koyarak hükmü onayladı. Mahmut Muhammed Taha, görüşlerinde ısrar etti. Ona tövbe yolu kapatıldı. Böylece hüküm kesinleşti. Diğer dört kişiye bir ay süre tanındı. 17 Ocak’ta Devlet Başkanı Cafer Numeyri kararı onayladı.
Mahmut Muhammed Taha, yoğun sokak gösterilerine rağmen olağanüstü güvenlik önlemleri altında başkent Hartum’un kuzeyindeki bir hapishaneye, son durağına nakledildi. Burada idam edildi. Mahmut Muhammed Taha idam edildiğinde 76 yaşındaydı.
İdamdan sonra cesedi bir helikoptere konarak çölde bilinmeyen bir yere götürüldü ve cenaze namazı kılınmadan gömüldü. (R. İhsan Eliçaık, Öteki İslam Tarihi 3. Cilt,s. 367- 370)
Mahmut Muhammed Taha’nın görüşlerini aktardığı diğer başlıca kitapları;
1) Tarik – i Muhammed (Muhammed Yolu)
2) Risalet’üs- Salat ( Salat / Namaz Risalesi)
3) Er – Risaletü’s – Saniye mine’l- İslam (İslam’ın İkinci Risalesi)
Bunlardan en dikkat çekici olanı İslam’ın İkinci Risalesi adlı yapıtıdır. Bu yapıtta İslamî ülkünün yenilendiği, demokrasi ve sosyalizmin el ele verdiği, sosyal eşitliğin temel alındığı vurgulanmaktadır. İslam, demokrasi, sosyal eşitlik kavramları bir arada alınıp İslam’ın sosyal yorumu temelinde bir anlayış ortaya konulmaktadır. Yapıtta tarih boyu egemenler lehine yorumlanan İslam, ezilenler yararına yorumlanıp gerçek amacına hizmet eder bir hüviyete kavuşturulmak istenmiştir.
Mahmut Muhammed Taha, sol İslam düşüncesinin en önemli temsilcilerinden biri olarak Muhammedi Müslümanların belleğinde hiçbir zaman silinmeyecek bir yer etmiştir.
Saygı ile analım, anısını diri tutalım.
