Yurttaş elektrik faturasını ödeyemezken şirketlere üretmedikleri elektrik için bugüne kadar 9,4 milyar TL teşvik ödemesi yapıldı. Türkiye’de arz sorunu bulunmamasına rağmen 2018’den bu yana yürürlükte olan “Kapasite mekanizması” ödemeleri şirketler için bütçeden karşılıksız ek gelir yolu oldu. Mevcut üretim tesislerinde bir devre dışı kalma durumu yaşandığında devreye girebilecek nitelikte tesisleri hazır bekletme mantığına dayanan bu sistemde şirketler dönemlik ihalelerle belirleniyor ve beklemeleri karşılığında ödeme yapılıyor. Ancak Sayıştay ve meslek odaları tarafından eleştirilen bu sistem “Atıl durumda olan veya teknik kapasitelerinde üretim yapmakta zorlanan ancak Kapasite Mekanizması uygulaması ile kamudan kaynak aktarılan birçok santralın, gerçek bir ihtiyaç olduğunda, gerçekten devreye girip giremeyeceği, girebilecekse ne kadar süre içinde devreye girebileceği” sorusuna net yanıt vermiyor. HER KOŞULDA ÖDEME YAPILIYOR 2018 yılında doğalgaz ve yerli kömür yakan ithal kömür santraller bu ödemeden yararlanmaya başladı. Ödemede öncelik yerli linyit, taş kömürü ve asfaltit santrallerine verildi. Başvuruları kabul edilen özel sektör santrallerine, maliyetleri piyasada oluşan fiyatın altında kalması nedeniyle satış yapamaması veya zarar etmesi durumunda, üretim yapmadıkları veya zararına satış yaptıkları süre için TEİAŞ tarafından ilave ödeme yapılmasının yolu açıldı. Yönetmelik 2019 yılında değiştirilerek hidroelektrik santralleri kapsam içine alındı, başta ödeme parametreleri olmak üzere şirketler lehine düzenlemeler yapıldı. KALIBINA UYDURULDU Türkiye’de ihtiyacın üzerinde üretim olmasına rağmen yine arz güvenliği gerekçesi ile 2021 yılında bir yönetmelik değişikliği daha yapıldı. Bununla kapsam bir kez daha genişletildi ve yap işlet santralleri ve 13 yıldan daha eski olan ithal yakıtlı santrallerin kapasite mekanizması ödemesinden yararlanması sağlandı. 2021 yılında 2,6 milyar TL ödeme yapılması planlanırken ödeme toplamı 2,85 milyar TL’ye çıktı. Aralık 2021’de yönetmelik yine değişti. Bu kez mekanizmadan faydalanma kriterleri aynı kaldı ancak ödeme hesaplama yöntemi değişti. DOĞAL GAZ ÖNE GEÇTİ 2022 başında yönetmelikte şirketler yararına yeni bir düzenleme daha yapıldı. 2022 yılı bütçesi EPDK tarafından 3 milyar TL olarak belirlendi. Önceki yıllarda ödemelerden en yüksek payı yerli kömür santralleri alırken 2022’nin ilk dört ayında en büyük ödeme doğal gaz santrallerine yapıldı. Bütün bu değişikliklerle yıllar itibarıyla hem yararlanan şirket sayısı hem de tutar sürekli arttı. 2018 yılında 28 santrale 1,4 milyar TL, 2019’da 43 santrale 2 milyar TL, 2020’de 45 santrale 2,2 milyar TL, 2021’de 51 santrale 2,8 milyar TL ödeme yapıldı. 2022’nin ilk dört ayında 637 milyon TL’si doğalgaz santrallerine olmak üzere 928 milyon TL teşvik ödemesi yapıldı. ADRES DEĞİŞMİYOR Bu ödemelerden aslan payını alanlar arasında iktidarın gözde müteahhitleri öne çıkıyor. 2022’nin ilk dört ayında teşvik ödemesi yapılan bazı doğalgaz santralları ile ödeme tutarları şöyle: İzmir Elektrik-İntergen ve ENKA Ortaklığı (84 milyon TL), EnerjiSA (78 milyon TL), Gebze Elektrik -ENKA(74 milyon TL), AKSA (48 milyon TL), Cengiz Enerji (34 milyon TL). 'BEDELİNİ YURTTAŞ ÖDÜYOR' Özel elektrik üreticilerine sağlanan destekler konusunda bir çalışma yapan TMMOB Makina Mühendisleri Odası Enerji Çalışma Grubu Üyesi Orhan Aytaç, “Elektrik üreticisine güzel destekler artarak devam ederken bedelini yurttaş ödüyor” dedi. 1980’li yıllardan bu yana elektrik enerjisi sektörünün özelleştirilmesi ve piyasalaştırılması sürecinde Yap-İşlet, Yap-İşlet-Devret, İşletme Hakkı Devri, Varlık Satışı gibi özelleştirme modelleri uygulandığını, şirketlerin serbest üretici olarak santral yapmasının teşvik edildiğini anımsatan Aytaç, bu süreçte kamu kurumlarının yatırım yapmasının da önüne geçildiğine dikkat çekti. 'İNANILMAZ BİR AKP UYGULAMASI' CHP Zonguldak Milletvekili Deniz Yavuzyılmaz ise şunları söyledi: Santrallere ödenen tutar, elektrik üretimi için hazırda tuttukları kısım için ödenen yani üretilmemiş elektrik için ödenen tutar. Yani yurttaşlarımız hem elektrik faturasını ödüyor, aynı zamanda da santrallerin henüz üretmediği ama üretmeye hazır beklediği tutarı ödüyor. Kapasite kullanım mekanizması teşviki adı altında ödeme yapılması inanılmaz bir AKP uygulaması. İşte bu tutarlar ödendiği için, enerji piyasası doğru yönetilmediği için vatandaşımızın ödediği elektrik faturaları kabararak artmaya devam ediyor.”