Türklerin yaşadığı ülkeye Türkistan denilir. Türkistan sözündeki “istan” bölümü gerçekte Farsça bir sözcüktür; ülke anlamına gelir. Türkistan, Türk ülkesi demektir. Tıpkı Arabistan dediğimizde Arap ülkesi demek istediğimiz gibi… Peki, Türklerin ülkesini tümüyle Türkçe sözlerle söyleyemiyor muyuz? Elbette ki söyleyebiliyoruz. Türkistan sözünün öz Türkçe ifadesi tam olarak şudur: Türkeli!

“El” sözcüğü Türkçede yalnızca vücut organının adı olarak kullanılmaz. Aynı zamanda başka pek çok kullanım alanı da vardır. Söz gelimi; yabancı, başkaları gibi…

Ancak bu güzel sözcüğün en güzel anlamlarından biri de; yurt, vatan, memleket, ülkedir. O halde Türkeli demek Türkistan demektir.

Bu arada hemen belirtelim ki Türkiye sözcüğündeki “ iye” kısmı da tıpkı “istan” eki gibi bir anlama sahiptir. Ancak, “istan” Farsça iken “iye” eki Arapçadır. Bugün KKTC ve Azerbaycan hariç bağımsız Türkî devletlerin tümünün adı Farsça “istan” ekiyle ifade edilirken bir tek Türkiye’ninki Arapça ek ile ifade ediliyor. Bu arada Azerbaycan sözünün de Farsça olduğunu belirtelim. “Ateşler Ülkesi” gibi bir anlama geldiği düşünülen Azerbaycan sözcüğü için Türkçe “Odlar Yurdu” deniliyor. Yine belirtelim ki “devlet” ve “cumhuriyet” sözcükleri de Arapça. Orta Asya ve Kafkasya’daki Türkî devletler Arapça cumhuriyet sözcüğü yerine Rusça “Respublika” sözcüğünü kullanıyor.

Devlet sözcüğünün öz Türkçe karşılığı “il”dir. İlhan sözü de ilden türemedir. Devletin hanı yani kağanı demektir. Ancak il sözcüğü bilindiği gibi bugün Türkiye Türkçesinde vilayet anlamında kullanılıyor.

Cumhuriyet, respublika gibi sözcüklerin öz Türkçe karşılığı bulunmuyor ve şimdiye değin türetilmiş de değil. Umarım bir gün bir dil bilgini çıkar da türetir.

Bugün dünyada bağımsız 7 Türkî devlet bulunuyor.

Bunlar; Azerbaycan Respublikası, Kazakistan Respublikası, Kırgızistan Respublikası, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuryeti, Özbekistan Respublikası, Türkiye Cumhuriyeti ve Türkmenistan Respublikası.

Köken ve tarihsel ilişkiler bağlamında akraba sayacağımız başka devletler de var: Moğolistan ve Macaristan… Bazı tarihçilere göre Türklerle aynı kökten olan Bulgarları ve Finleri dikkate alıp bu iki halkın devletlerini de bu kategoriye dahil etmek mümkün olsa da Türkî halklarla bu iki ülke arasında hiçbir duygusal ve kültürel yakınlık kalmadığı için biz bu iki devleti hariçte tutmanın daha isabetli olduğu kanısındayız. Macaristan ve Moğolistan’da Türkî halklarla aynı kökteniz diyenlerin sayısı bir hayli yüksektir. Macarlarla ortak ata kabul edilen Attila ve Moğollarla ortak ata kabul edilen Cengiz Han çok güçlü bağ oluşturan iki önemli tarihsel kişiliktir. Nitekim bu iki isim, neredeyse bütün Türkî halklar arasında şahıs ismi olarak yaygın adlar arasındadır.

Son yıllarda özellikle Macaristan’da Macarlarla Türklerin ortak bir kökten geldiklerini savunan siyasi hareketlerin büyük güç kazandığını biliyoruz. JOBBİK adlı bir Macar siyasi partisi bu konuda bir hayli öne çıkmaktadır. Bu parti girdiği seçimlerde % 25’ler düzeyinde oy alabilmektedir. Bu da Macarlar arasındaki Türkî köke ilgi ve bağlılığı göstermesi açısından önemli bir veridir. Ayrıca bu siyasi parti tarafından Macaristan’da iki yılda bir Türkî / Turanî Halklar kurultayı düzenlenmekte ve o kurultaya Türk coğrafyasının her bir yanından binlerce insan katılmaktadır. Katılanların arasında Moğolların da bulunduğunu özellikle belirtmek isterim. Yine ilaveten belirtelim ki Moğol devletinin resmi tarih anlayışında köklerini Hunlara ve Kök Türklere dayandırma yönünde bilinen bir gerçek vardır. Her ne kadar Emevi İslam’ının etkisiyle Müslüman Türklerin bir kısmında sırf dinsel nedenlerle Moğolları Turanî halklar dünyasının dışında addetmeye çalışan bir yönelim söz konusu ise de tarihsel gerçekler bu yönelimi geçersiz ve etkisiz kılacak kadar güçlüdür.

Bağımsız Türkî devletlerin yanı sıra bir de özerk Türkî devletler var.

Bu konuda sanırım en başa Gagavuz Yeri Cumhuriyeti’ni yazmak gerek. Zira ana dilde ibadet edebilen az sayıdaki Türk topluluklarından biri de Gagavuzlardır. Gagavuz Yeri Cumhuriyeti, Moldava’ya bağlı özerk bir Türkî devlettir. Konuştukları Türkçe, İstanbul Türkçesince de anlaşılır bir Türkçedir. 2022 itibariyle 320 bin dolayında bir nüfusu vardır. Ancak dünyadaki bütün Gagavuzları hesaba katarsak 500 bin Gagavuz’dan söz edebiliriz. Gagavuzlar Hıristiyan’dır ve Türkçe ibadet ederler. İncil’i ve duaları Türkçe okurlar.

Öbür Türkî ve akraba özerk devletleri de şu şekilde ifade edebiliriz:

Rusya Federasyonuna bağlı olanlar; Tataristan, Başkurdistan, Yakutistan, Altay, Hakasya, Tuva, Karaçay Çerkes, Balkarya, Çuvaşistan, Dağıstan, Kalmukya (Moğol kökenli), Buryatya (Moğol kökenli).

Çin’ e bağlı olanlar; Doğu Türkistan Özerk Cumhuriyeti.

Özbekistan’a bağlı olanlar; Karakalpakistan.

Azerbaycan’a bağlı olanlar; Nahcivan.

Özerk veya bağımsız bir devletleri olmasa da Türkî halklar coğrafyasında yaşayan bazı Türkî gruplar da vardır; Kırım Tatarları, Ukrayna’daki Karay, Kırımçak, Gagavuz ve Urum Türkleri, Kafkasya’da Nogaylar, Kumuklar, Moğolistan’da Dukhalar, Sibirya’nın değişik bölgelerinde Teleütler, Şorlar, Romanya’da Sekeller, Afganistan’da Hazaralar, Aymaklar, Kızılbaşlar, İran’da kaşgaylar, Halaçlar, Sungurlar, Ebiverdiler, Azerbaycanlılar, Horasanlılar, Şahsevenler, Lübnan’da, Irak’ta ve Suriye’de Türkmenler, Yunanistan’da Batı Trakya Türkleri, Kosova’da ve Makedonya’daki Türkler, Bulgaristan Türkleri, Pomaklar, Gacallar.

Türkî halklar coğrafyası içerisinde yaşayan diğer akraba halkları da zikretmeliyiz. Bunlar; Kürtler, Zazalar, Lazlar, Acaralar, Çerkezler, Boşnaklar, Arnavutlar, Çeçenler, Abhazlar, Kabardeyler, Gürcüler, Romanlar, Lezgiler, Avarlar, İnguşlar, Osetler.

Sonuç olarak; Türkî halklar coğrafyası; Kuzeyde Sibirya’dan Güneyde Kerkük’e, Batıda Macaristan’dan Doğu’da Moğolistan ve Kamçatka’ya kadar uzanan yaklaşık 20 milyon km karedir.

Türk halkları coğrafyasına “Büyük Türkeli” diyoruz. Büyük Türkeli, onlarca kolu bulunan güzel dilimiz Türkçenin yurdudur. Türkçenin yurduna Türk dilleri yurdu da diyebiliriz. Türk dilleri yurdunu Türkçe esenleyelim:

Esenlikler Türk dillerinin eli!