Dünyada yüzlerce halk ve Birleşmiş Milletler’e üye 193 devlet bulunuyor. Kimi devletlerde birden çok halk varken kimi halkların ise birden çok devleti var. Türkler de birden çok devlete sahip bir halklar topluluğu olarak nitelenebilir.
2020 yılı verilerine göre dünya nüfusunun yaklaşık % 3’ünü Türk kökenli halklar oluşturuyor. Bu da yaklaşık olarak; 250 milyonluk bir kitleyi ifade ediyor. Türk kökenli halkların ya da başka bir deyişle Türkî halkların şu anda 8 bağımsız devleti var. Bunlar; Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan, KKTC, Macaristan, Özbekistan, Türkiye ve Türkmenistan’dır.
Devletlerin dışında Türk kökenli halkları temel aldığımızda; Kosova’dan, Yakutistan’a, Sibirya’dan Kerkük’e, Urumçi’den Kıbrıs’a, Balkanlardan, Kafkaslara değin çeşitli adlara anılan çok sayıda Türk topluluğundan söz edebiliyoruz.
Kazaklar, Kırgızlar, Özbekler, Uygurlar, Çuvaşlar, Tatarlar, Gagavuzlar, Türkmenler, Nogaylar, Karaçaylılar, Kumuklar, Azerbaycanlılar, Kalaçlar, Gacallar, Yakutistanlılar (Saha Türkleri), Başkurtlar, Sekeller, Macarlar, Altaylılar, Hakaslar, Tuvalılar, Şorlar, Teleütler, Hazaralar, Avarlar, Balkarlar ve öbürleri…
Türk kökenli devletlerce kurulmuş kimi uluslararası örgütler de var. Bunlar; kısa adı TÜRKSOY olan, “Uluslararası Türk Kültür Teşkilatı”, kısa adı TÜRKPA olan, Türk Dili Konuşan Ülkeler Parlamenter Asamblesi ve kısa adı TÜRK KENEŞİ / TÜRK KONSEYİ olan; Türk Dili Konuşan Ülkeler İşbirliği Keneşi / Konseyi’dir.
Şimdi bunları kısaca tanıyalım:
TÜRKSOY (Uluslararası Türk Kültür Teşkilatı)
1993 yılında Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan, Türkmenistan ve Türkiye Kültür Bakanları tarafından imzalanan bir anlaşmayla kuruldu.
Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti, Rusya Federasyonu'na bağlı Tataristan Cumhuriyeti, Başkurdistan Cumhuriyeti, Altay Cumhuriyeti, Saha Cumhuriyeti, Tuva Cumhuriyeti, Hakas Cumhuriyeti ve Moldova’ya bağlı Gagavuz Yeri Özerk Bölgesi, TÜRKSOY’un gözlemci üyeleridir.
Şaşırtıcı olan şu ki TÜRKSOY’a Çin Halk Cumhuriyeti’ne bağlı Şingcan Uygur Özerk Bölgesi (Doğu Türkistan) gözlemci üye değildir. Anlaşıldığı kadarıyla Çin yönetimi buna izin vermemektedir. Çin’in bu tutumdan vazgeçmesi ve Uygur Türklerinin de TÜRKSOY’da en azından gözlemci üye olarak temsil edilmesi gereklidir. Umarım bu konuda beklenen gelişmeler yaşanır ve Uygur Türkleri de TÜRKSOY’daki yerlerini alır. Bu, aslında Çin ile Türk dünyası arasındaki ilişkilere de olumlu katkı sunacak bir gelişme olarak görülmelidir.
TÜRKSOY, Türk halklarının gönül birliğini ve kardeşliğini güçlendirmek, ortak Türk kültürünü gelecek kuşaklara aktarmak ve tüm dünyaya tanıtmak için çalışmaktadır.
TÜRKSOY, Türk dünyasının şair, yazar, bilim insanı ve düşünürlerini anma etkinlikleri yapmak, ortak Nevruz törenleri düzenlemek ve çeşitli sanatsal çalışmaları yürütmek gibi faaliyetlerde bulunmaktadır.
TÜRKPA (Türk Dili Konuşan Ülkeler Parlamenterler Asamblesi)
TÜRKPA, 21 Kasım 2008’de İstanbul’da kuruldu. Kurucular; Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan ve Türkiye’dir. TÜRKPA’ya en son geçen yıl Özbekistan da katıldı. Türkmenistan henüz katılmış değil. Ancak katılımı bekleniyor.
TÜRKPA’nın amacı üye ülkelerin parlamentoları arasında işbirliği ve dayanışmayı güçlendirmektir. Örgütün TÜRK KENEŞİ ( TÜRK KONSEYİ) gibi genişlemesi beklenmektedir.
TÜRK KENEŞİ ( Türk Dili Konuşan ülkeler İşbirliği Keneşi / Konseyi)
Öncelikle keneş sözünü açıklamak gerekiyor. Türkçede kullanılan konsey sözcüğünün Batı kökenli olduğunu biliyoruz. Yine yakın anlama sahip meclis sözünün de Arapça kökenli olduğunu biliyoruz. Türk Dil Devriminin ilk yıllarında meclis için Türkçe olarak “KAMUTAY” sözcüğünün önerilip bir dönem kullanıldığı da biliniyor.
İslam öncesi dönemde Türk devletlerinde meclis için kurultay ya da toy sözü kullanılmaktaydı. Bu kurultay ve toylarda bir konuyu görüşmek için yapılan toplantılara ve o toplantılardaki istişareye / müşavereye kengeş / keneş deniliyordu.
Bugün bu sözcük Kırgızistan’da meclis / parlamento anlamında kullanılmaya devam ediyor. Nitekim Kırgızistan meclisine Kırgız Türkçesiyle “jogorku keneş” yani “yukarıki konsey” denilmektedir.
TÜRK KONSEYİ için konsey sözcüğü ile birlikte keneş sözcüğünün de kullanılması çok anlamlı. Çünkü bu sayede kadim bir öz Türkçe sözcük yeniden yaşamsallık kazanmış oluyor.
Türk Keneşi’ne üye Türk devletlerinin çoğu 1991 yılında bağımsızlıklarını kazandı. Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri Birliği (SSCB)’nin dağılmasının ardından birliğe üye devletler art arda bağımsızlıklarını duyurdular.
Türk Keneşi, 3 Ekim 2009’da Nahcivan’da kuruldu. Türk Keneşi’nin kuruluş fikri Kazakistan Kurucu Devlet Başkanı ve Türk Keneşi Onursal Başkanı Sn. Nursultan Nazarbayev’e aittir. Başka bir deyişle bu keneş, Nazarbayev’in önerisiyle kurulmuştur. Sn. Nazarbayev’e Kazakistan’da “elbaşı” öbür deyişle “ülkenin başı” denilirken Türk dünyasında da “aksakal” denilmektedir. Aksakal, bilindiği üzere bilge anlamında kullanılıyor. Bilge sözcüğü de aksakal sözcüğü de öz Türkçedir.
Şimdi Türk Keneş’ine üye Türk devletleri hakkında genel bilgiler verelim.
Azerbaycan
Azerbaycan’ın bağımsızlık günü 18 Ekim 1991’dir. Ancak Azerbaycan’da 28 Mayıs 1918 tarihini temel alarak 28 Mayıs günü, Cumhuriyet Günü / Cumhuriyet Bayramı olarak kutlanmaktadır. 28 Mayıs 1918’de Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti kuruldu. Kurucu önder Mehmet Emin Resulzade’dir. 18 Ekim ise bağımsızlığın yeniden kazanılması günü olarak kutlanıyor.
Başkenti Bakü olan Azerbaycan’ın yüz ölçümü, 86.600 km2’dir. 2020 yılı verilerine göre ülke yurttaşlarının sayısı 11 milyon dolayındadır. Toplumun % 85’i Şii Müslüman’dır. Ülke yurttaşlarının %92’si Azerbaycan Türklerinden oluşmaktadır.
Azerbaycan, yeryağı ve doğalgaz kaynakları bakımından varsıl bir ülkedir. Azerbaycan’a Türkçe olarak “Odlaryurdu” da denilmektedir. Od, Farsça ateş sözcüğünün Türkçesidir. Azerbaycan Türk dilinin büyük ozanlarının yetiştiği bir kültür iklimidir. Fuzuli, Nesimî, Şah Hatayî gibi büyük ozanlar Türk dili ve edebiyatının anıtsal kişilikleridir.
Azerbaycan’da Latin Alfabesi kullanılmaktadır.
Azerbaycan’ın 2020 verilerine göre Katışıklı Ulusal Üretimi (Gayri Safi Millî Hâsılası) yaklaşık 43 milyar Amerikan Dolarıdır.
Azerbaycan Ulusal Marşı
Azərbaycan! Azərbaycan!
Ey qəhrəman övladın şanlı Vətəni!
Səndən ötrü can verməyə cümlə hazırız!
Səndən ötrü qan tökməyə cümlə qadiriz!
Üçrəngli bayrağınla məsud yaşa!
Üçrəngli bayrağınla məsud yaşa!
Minlərlə can qurban oldu,
Sinən hərbə meydan oldu!
Hüququndan keçən əsgər,
Hərə bir qəhrəman oldu!
Sən olasan gülüstan,
Sənə hər an can qurban!
Sənə min bir məhəbbət
Sinəmdə tutmuş məkan!
Namusunu hifz etməyə,
Bayrağını yüksəltməyə
Namusunu hifz etməyə,
Cümlə gənclər müştaqdır!
Şanlı Vətən! Şanlı Vətən!
Azərbaycan! Azərbaycan!
Azərbaycan! Azərbaycan!
Kazakistan
Kazakistan 16 Aralık 1991’de bağımsızlığını kazandı. 16 Aralık, Kazakistan’da bağımsızlık günü olarak kutlanmaktadır. Kazakistan önce 25 Ekim 1990’da egemenliğini duyurdu. Ardından bağımsızlık geldi. SSCB’nin dağılış sürecinde yaşanan çalkantılı olayların sonunda bağımsızlığını kazanan Kazakistan, Türk dünyasında çok önemli bir yere sahiptir. SSCB’de bağımsızlığını açıklayan son cumhuriyet olan Kazakistan, Rusya’dan sonra en büyük topraklara sahip birlik üyesiydi ve ülke nüfusunun %40’a yakını Ruslardan oluşuyordu. Geçen 30 yıllık süreçte Kazak nüfus %38’lerden % 68’lere değin vardı. Bugün Kazakistan’daki Rus nüfusun oranı % 18’lere değin düşmüş durumda. Bu tablonun oluşumunda kurucu önder Nursultan Nazarbayev’in görkemli mücadelesi ve usçu siyaseti başat role sahiptir. Kazakistan yukarıda da belirttiğimiz üzere Türk Keneşi’nin kurucu ülkelerindendir.
Kazakistan’ın yüzölçümü, 2 milyon 725 bin km2’dir. Yurttaş sayısı, yaklaşık 19 milyondur.
Kazakistan’ın başkenti eski adıyla Astana yeni adıyla Nursultan şehridir. Kazakistan’ın Türkistan adlı kenti ise bütün Türk dünyasının manevi başkenti ilan edildi. Türkistan’da Hoca Ahmet Yesevi’nin türbesi ve dergahı bulunmaktadır.
Kazakistan Kiril Alfabesini bırakıp Latin Alfabesine geçti.
Yeryağı ve doğalgaz kaynakları bakımından varsıl olan Kazakistan’ın 2020 yılı verilerine göre Katışıklı Ulusal Üretimi (Gayri Safi Milli Hâsılası) yaklaşık 190 milyar Amerikan Dolarıdır.
Kazakistan Ulusal Marşı
Altın kün aspanı, Altın gün asumanı,
Altın dän dalası, Altın başak bozkırı,
Erliktiñ dastanı, Erliğin destanı,
Elime qaraşı! Ülkeme baksana!
Ejelden er degen, Ezelden er diye,
Dañqımız şıqtı ğoy, Şanımız çıktı hey!
Namısın bermegen, Namusun vermeyen,
Qazağım mıqtı ğoy! Kazağım güçlü hey!
Meniñ elim, meniñ elim, Benim ülkem, benim ülkem,
Güliñ bolıp egilemin, Gülün olup ekileyim,
Jırıñ bolıp tögilemin, Şarkın olup dilden döküleyim,
Elim! Ülkem!
Tuwğan jerim meniñ Doğduğum yerim benim,
Qazaqstanım! Kazakistan’ım!
Urpaqqa jol aşqan, Kuşaklara yol açan
Keñ baytaq jerim bar. Geniş çok yerim var,
Birligi jarasqan, Birliği sağlam,
Täwelsiz elim bar. Bağımsız ülkem var.
Qarsı alğan waqıttı, Karşıdan gelen vakti,
Mäñgilik dosınday. Bengi bir dostu gibi,
Bizdiñ el baqıttı, Bizim ülke bahtlı,
Bizdiñ el osınday! Bizim ülke işte bu!
Meniñ elim, meniñ elim, Benim ülkem, benim ülkem,
Güliñ bolıp egilemin, Gülün olup ekileyim,
Jırıñ bolıp tögilemin, Şarkın olup dilden döküleyim,
Elim! Ülkem!
Tuwğan jerim meniñ Doğduğum yerim benim,
Qazaqstanım! Kazakistan’ım!
Kırgızistan
Kırgızistan 31 Ağustos 1991 tarihinde bağımsızlığını duyurmuştur. Kırgızistan’ın bağımsızlığını ilk tanıyan ülke Türkiye’dir. Türkiye, öbür Türk devletlerinin de bağımsızlığını ilk tanıyan ülke olmuştur. Kırgızistan’ın resmi adı Kırgız Cumhuriyeti’dir.
Kırgız Cumhuriyeti’nin yüzölçümü, 199.900 km2’dir. Başkenti Bişkek’tir. Ülke yurttaşlarının sayısı, 6 milyon 592 bin dolayındadır. Kırgızistan yurttaşlarının %75’i Kırgızlardan, % 15’i Özbeklerden ve %6’sı Ruslardan oluşmaktadır. Kırgızistan, Türk Keneşi’nin kurucu üyesidir. Kırgızlar tarihte bilinen en eski Türk kökenli halklardandır. Kırgızistan toprakları en eski Türk yurtlarından biridir. Kırgızlar dünya çapında ünlü yazar Cengiz Aytmatov’u yetiştiren halktır. Ayrıca Kırgızlar denildiğinde akla gelen bir başka konu da yaşayan tek destan unvanına sahip olan Manas Destanı’dır. Yüz binlerce dizeden oluşan Manas Destanı halen binlerce Kırgız tarafından ezbere söylenmektedir. Manas Destanı’nı ezbere okuyanlara Manasçı adı veriliyor. Manas Destanı Türk dillerinin en önemli zenginliklerinden biridir. Manas Destanı, Kırgızistan’da adeta kutsal bir metin gibi görülmektedir.
Kırgızistan’da Latin Alfabesine geçme tartışmaları devam etmektedir. Halen Kiril Alfabesinin kullanımı sürüyor.
Kırgızistan’ın 2020 verilerine göre Katışıklı Ulusal Üretimi (Gayri Safi Milli Hâsılası) yaklaşık 8 milyar Amerikan Dolarıdır.
Kırgız Ulusal Marşı
Ak möñgülüü aska zoolor, talaalar, Ak karlı yalçın kayalar, dağlar,
Elibizdin canı menen barabar. Elimizin (ülkemizin)canı ile beraber,
Sansız kılım Ala-Toosun mekendep, Sayısı yüzyıllar Ala Dağı mekân deyip
Saktap keldi bizdin ata-babalar. Saklayıp geldi bizim ata babalar,
Alğalay ber, kırğız el, İlerleyiver Kırgız eli,
Azattıktın colunda. Azatlığın yolunda,
Örkündöy ber, ösö ber, Gelişiver, büyüyüver,
Öz tağdırıñ koluñda. Öz takdirin kolunda.
Atkarılıp eldin ümüt, tilegi, Gerçekleştirilip elin / ülkenin umut, dileği,
Celbiredi erkindiktin celegi. Dalgalandı erkinliğin yeleği,
Bizge cetken ata saltın, murasın, Bize yeten ata geleneğini, mirasını,
Iyık saktap urpaktarğa bereli. İyi saklayıp gelecek kuşaklara verelim.
Alğalay ber, kırğız el, İlerleyiver Kırgız eli,
Azattıktın colunda. Azatlığın yolunda.
Örkündöy ber, ösö ber, Gelişiver, büyüyüver,
Öz tağdırıñ koluñda. Öz takdirin kolunda…
Özbekistan
Özbekistan’ın bağımsızlık günü, 1 Eylül 1991’dir. Türkiye’den sonra Türk dünyasının en kalabalık nüfusuna sahip olan Özbekistan, Türkistan coğrafyasının / Türkeli’nin en önemli ülkelerindendir.
Taşkent olan Özbekistan, 30 Eylül 2018’de Türk Keneşi’ne katılmak istediğini bildirdi. 14 Eylül 2019’da ise Keneş’e üye oldu. Böylece Türk haklarının birliği yolunda çok önemli bir aşama daha tamamlandı.
Özbekistan yurttaşlarının sayısı, 34 milyon dolayındadır. Bunun % 80’i Özbek, % 5’i Rus, % 5’i Tacik, % 5’i Kazak, % 3’ü Karakalpak’tır. Bu arada Karakalpaklar aslında bir Kazak boyudur. Özbekistan’da Karakalpakistan Özerk Cumhuriyeti vardır.
Özbekistan dünyanın en büyük pamuk üreticisidir. Dışsatımının önemli bir bölümü pamuk satımından oluşur.
Özbekistan’ın yüzölçümü, 447.400 km2’dir. Özbekistan toprakları kadim Türk yurdudur. Büyük Türk önderi Timur’un ülkesi olan Özbekistan, Türk halklarının geleceği için heyecan verici insani ve maddi kaynaklara sahip olup Türk uygarlığının, tıpkı Doğu Türkistan gibi beşiğidir.
Var olsun Özbekistan, çok yaşasın Özbekistan; sonsuza kadar…
Özbekistan Kiril Alfabesini terk edip Latin Alfabesine geçti.
Özbekistan’ın 2020 yılı verilerine göre Katışıklı Ulusal Üretimi yaklaşık 58 milyar Amerikan Dolarıdır.
Özbekistan Ulusal Marşı
Serquyosh, hur oʻlkam, elga baxt, najot,
Sen oʻzing doʻstlarga yoʻldosh, mehribon!
Yashnagay to abad ilmu fan, ijod,
Shuhrating porlasin toki bor jahon!
Oltin bu vodiylar — jon Oʻzbekiston,
Ajdodlar mardona ruhi senga yor!
Ulugʻ xalq qudrati joʻsh urgan zamon,
Olamni mahliyo aylagan diyor!
Bagʻri keng oʻzbekning oʻchmas iymoni,
Erkin, yosh avlodlar senga zoʻr qanot!
Istiqlol mashʼali, tinchlik posboni,
Haqsevar, ona yurt, mangu boʻl obod!
Oltin bu vodiylar — jon Oʻzbekiston,
Ajdodlar mardona ruhi senga yor!
Ulugʻ xalq qudrati joʻsh urgan zamon,
Olamni mahliyo aylagan diyor!
Türkiye Türkçesi İle
Güneşli, hür ülkem, halka baht, necat,
Sen kendin dostlara yoldaş, Mihriban,
Gelişir ebediyen bilim ve fen, sanat,
Şöhretin parlasın var oldukça cihan!
Altın bu vadiler, can Özbekistan,
Ataların kahraman ruhu sana yar!
Ulu halk kudreti coştuğu zaman
Âlemi büyüleyen diyar!
Göğsü geniş Özbek’in gitmez imanı,
Özgür, genç evlatlar sana güçlü kanat!
İstiklâl meşalesi, barış bekçisi,
Haksever, ana yurt, ebediyen ol abat
Altın bu vadiler, can Özbekistan,
Ataların kahraman ruhu sana yar!
Ulu halk kudreti coştuğu zaman
Âlemi büyüleyen diyar!
Türkiye
Türkiye, büyük Atatürk’ün önderliğinde gerçekleşen kurtuluş savaşı ile kurulmuş ulusal bir Türk devletidir. Türkiye’de gerçekleşen devrimler bütün Türk halklarına ve İslam dünyasına esin vermiştir.
Türkiye Türk Keneşi’nin kurucularındandır. Türk dünyasındaki en güçlü ülkedir. 1991 yılında bağımsızlığını kazanan Orta Asya Türk devletlerinin devlet başkanları ile yapılan doruk toplantıları 2009 yılına değin sürdü. 2009 yılında Nazarbayev’in önerisiyle Türk Keneşi’nin kurulması kararlaştırıldı. Nahcivan’da yapılan toplantıda Türk Keneşi kuruldu. Türkiye, Keneş’in en büyük ve en güçlü destekçisidir.
783 bin 562 km2’dir. Yurttaş sayısı 2020 verilerine göre 84 milyon 340 bin dolayındadır.
Katışıklı Ulusal Üretim, 2020 verilerine göre yaklaşık 720 milyar Amerikan Dolarıdır.
Türkiye’mizin Ulusal Marşı / İstiklal Marşı
Korkma sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak,
Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak,
O benim milletimin yıldızıdır parlayacak,
O benimdir, o benim milletimindir ancak.
Çatma kurban olayım çehreni ey nazlı hilal,
Kahraman ırkıma bir gül, ne bu şiddet, bu celal!
Sana olmaz dökülen kanlarımız sonra helal,
Hakkıdır Hakka tapan milletimin istiklal…
Macaristan
Macaristan Türk Keneşi’nin gözlemci üyesidir. Üyelik tarihi, Özbekistan gibi 2019’dur. Neden tam üye değil de gözlemci üye, sorusunun yanıtı dilde gizli. Macarca Türk dilleri ile özdeş kökten gelse de bugün için iyice ayrışmış ve tam anlamıyla ayrı bir dil olmuştur. Bununla birlikte bilimsel bir gerçek olarak Macarca Türk dilleri ile aynı dil topluluğundandır. Macarlar ve Türk halkları kardeş halklardır. Macaristan’da, Macarların öncülüğünde iki yılda bir Turan halkları kurultayı düzenlenmektedir.
Macarlar, büyük Avrupa Hun Kağanı Attila’nın torunlarıdır. Bu nedenle Macaristan’ın Keneş’e gözlemci de olsa üyeliğinin olması son derece anlamlı ve tarihi bir olaydır.
Macaristan Avrupa Birliği üyesi ve Avrupa’nın ortasında yer alan kardeş bir ülkedir. Ülkede Türkistancılık ciddi bir tabana sahiptir. Hem mevcut iktidar ve başbakan Viktor Orban, hem de muhalif parti Jobbik (Daha İyi Bir Macaristan Partisi) ve onun genç lideri, Macarların Türkistan / Orta Asya kökenli bir halk oldukları konusunda yüksek bir bilinç taşımaktadır. Jobbik’in resmi rengi turkuazdır. Bilindiği üzere turkuaz, Türk rengi demektir.
Macaristan’ın Türk Keneşi’ne gözlemci üyeliği Kazakistan’ın girişimleri sonucu gerçekleşti. Macar liderin Türk Keneşi doruk toplantılarında yaptığı konuşmalar, Macar halkının öbür Türk halklarıyla bağları üzerine çok değerli ve tarihi bir tutumu ifade etmektedir.
Macaristan’ın yüzölçümü, 131,957 km2’dir. Yurttaş sayısı ise 10 milyon dolayındadır. Bunun % 94’ü Macar’dır. Başkent Budapeşte’dir.
Macaristan’ın 2020 verilerine göre Katışıklı Ulusal Üretimi ( Gayri Safi Milli Hâsılası) yaklaşık 155 milyar Amerikan Dolarıdır.
Türk Keneşi’nin 12 Kasım’da İstanbul’da gerçekleşmesi beklenen doruk toplantısında yeni üyelerle genişlemesi öngörülmektedir.
Üye Olması Beklenen Ülkeler
Türk Keneşi’ne üyelikte ölçütün ne olması gerektiği konusunda çeşitli düşünceler ortaya atılmaktadır. Ancak Keneş’in halen resmi adı olan “Türk Dili Konuşan Ülkeler İşbirliği Keneşi” ifadesinde aslında ölçüt bellidir. O da Türk dili konuşmaktır. Başka bir deyişle bu keneşe üyeliğin koşulu devletin resmi dilinin Türk dillerinden biri olmasıdır. Birden çok resmi dil varsa birinin Türk dili olması koşuldur. Gözlemci üyelikte ise Ural Altay Dil Öbeği temel alınmalıdır. Macaristan’ın üyeliği işte bu kapsamda gerçekleşmiştir. Macarca Ural Altay Dil Öbeğine bağlı bir dildir. Bu kapsama uyan bir başka ülke de Moğolistan’dır. Nitekim Moğolistan’ın Türk Keneşi’ne üye olmak istediği bilinmektedir.
Süreç içerisinde gözlemci üyelerin tam üyeliğe geçebilmesi de belki mümkün olabilir. Bu da o ülkelerin Türk dilini en azından simgesel de olsa ikinci resmi dil kabul etmeleri ile gerçekleşebilir.
Moğolistan dışında Türk Keneşi’ne gözlemci üye olmak isteyen ülkeler arasında Japonya ve Güney Kore’nin de adı geçmektedir. Kimi dilcilerce Japonca ve Korece’nin Ural Altay Dil Öbeğinin Altay kolundan olduğu ileri sürülmektedir.
Öte yandan Ukrayna’nın da Türk Keneşi’ne gözlemci üye olmak istediği belirtiliyor. Ancak Ukrayna dili Slav dillerindendir ve Türk dilleriyle herhangi bir bağı yoktur. Bu nedenle Ukrayna’nın isteği kesinlikle reddedilmelidir. Zira aksi halde birlik kimliğini yitirir ve zaman içinde işlevsizleşip dağılır.
Türk Keneşi’ne tam üye olması gereken şu an da iki bağımsız devlet vardır. Biri KKTC, öbürü Türkmenistan’dır. KKTC maalesef uluslararası camia tarafından henüz bağımsız bir devlet olarak tanınmamaktadır. Bu nedenle KKTC’nin tam üyeliği şu an için pek olası görünmüyor. Bu arada belirtelim ki KKTC’yi Türk Keneşi üyesi ülkeler de bağımsız bir devlet olarak tanımamaktadır. Çünkü Türkiye, yürütülmekte olan Kıbrıs barış görüşmelerinde uzlaşmaz taraf olarak görünmemek ve AB ile ilişkileri daha da germemek için KKTC’nin tanınması talebinde bulunmuyor. Daha açık yazacak olursak Türkiye, KKTC’nin bağımsız devlet olarak tanınmasını henüz istemiyor.
Türkmenistan’a gelince…
Türkmenistan
Türkmenistan’ın bağımsızlık duyurusu 27 Ekim 1991 tarihinde gerçekleşti. Kurucu önder Sapar Murat Niyazov (Türkmenbaşı)’dır. Türkmenbaşı, 21 Aralık 2006’da yaşamını yitirdi. Şubat 2007’de yapılan seçimle devlet başkanlığına Kurbankulu Berdimuhammedov seçildi. Sonraki seçimleri de kazanan Berdimuhammedov devlet başkanlığını halen sürdürmektedir.
Türkmenistan daha Türk Keneşi’ne üye olmuş değildir. Çünkü Türkmenistan 1995 yılında Birleşmiş Milletler’in de kabul ettiği Uluslararası Tarafsızlık Konumuna sahiptir. Bu nedenle hiçbir siyasi örgüte katılmamaktadır. Ancak Türkmenistan’ın Türk Keneşi’ne katılması için yoğun çaba harcanmakta ve yakın dönemde Keneş’e katılması beklenmektedir. Nitekim 12 Kasım’da İstanbul’daki 8. doruk toplantısında Türkmenistan’ın Keneş’e en azından gözlemci üye olarak katılımı gerçekleşecek.
Türkmenistan’ın yüzölçümü 491.200 km2’dir. Kişi sayısı 2020 yılı öngörülerine göre 6 milyon dolayındadır. Yurttaşların % 86’sı Türkmen, % 10’u da öbür Türk halklarından oluşmaktadır.
Türkmenistan’da Latin Alfabesi kullanılmaktadır.
Türkmenistan da Azerbaycan gibi yeryağı ve doğalgaz kaynakları bakımından varsıldır.
Türkmenistan’ın 2020 verilerine göre Katışıklı Ulusal Üretimi (Gayri Safi Milli Hâsılası) yaklaşık 46 milyar Amerikan Dolarıdır.
Türkmenistan Ulusal Marşı
Janym gurban saňa, erkana ýurdum
Mert pederleň ruhy bardyr köňülde
Bitarap, Garaşsyz topragyň nurdur
Baýdagyň belentdir dünýäň öňünde
Halkyň guran baky beýik binasy
Berkarar döwletim jigerim-janym
Başlaryň täji sen diller senasy
Dünýä dursun, sen dur, Türkmenistanym!
Gardaşdyr tireler, amandyr iller
Owal-ahyr birdir biziň ganymyz
Harasatlar almaz syndyrmaz siller
Nesiller döş gerip gorar şanymyz
Halkyň guran baky beýik binasy
Berkarar döwletim jigerim-janym
Başlaryň täji sen diller senasy
Dünýä dursun, sen dur, Türkmenistanym!
Türkiye Türkçesi İle…
Canım kurban sana, yiğitler eli yurdum
Mert Ataların ruhu vardır gönülde
Tarafsız, bağımsız toprağın nurdur,
Bayrağın yüksektir dünyanın önünde.
Halkın kurduğu bâki büyük binası,
Sonsuz devletim, ciğerim canım.
Başların tacısın dillerin senası (övgüsü)
Dünya yaşasın, sen de yaşa Türkmenistan’ım!
Kardeştir oymaklar, güvendedir iller
Eskiden de şimdi de birdir kanımız.
Ekinler almaz, kesilmez siller (filizler)
Nesiller göğüs gerip korur şanımızı
Halkın kurduğu bâki büyük binası,
Sonsuz devletim, ciğerim canım.
Başların tacısın, dillerin senası (övgüsü)
Dünya yaşasın, sen de yaşa Türkmenistan’ım!
Türk Dili Konuşan Halklar ve Din
Türk halklarının büyük bir bölümü Müslüman’dır. Türk halkları içinde Müslüman nüfus yaklaşık % 90 dolayındadır. Ancak Hıristiyan, Musevi, Şamanist, Gök Tanrıcı / Tengrici, Ateist, Deist, Agnostik Türkler de vardır. Hatta resmi olarak Müslüman sayılan nüfusun içinde de milyonları aşan Ateist ve Deist Türklerin bulunduğu bilinmektedir. Bu nedenle herhangi bir din Türk halklarının ortak bir değeri değildir. Aynı durum mezhepler için de geçerlidir. Müslüman Türklerin büyük bölümü Sünni olsa da Şii ve Alevi Türklerin sayısı 50 milyona yakındır.
Türk dilli halkların din ve mezheplerden bağımsız bir biçimde laiklik düzleminde hareket etmeleri dünya Türklüğü için olmazsa olmaz bir gerekliliktir.
Türk Dilli Halkların Geleceği
Türk halklarının ortak değeri elbette ki Türk dilidir. Türk dilinin çeşitli kollarını konuşan Türk halkları, Türk Keneşi ile tarihte ilk kez gönüllü bir birlik kurdular. Bu nedenle Türk Keneşi, Türk tarihinin en önemli örgütüdür. Bu Keneş gelecekte kurulacak olan Türk Birliği’nin temeli olacaktır.
Türk Birliği, tıpkı Arap Birliği, İngiliz Uluslar Topluluğu gibi yahut tıpkı Avrupa Birliği gibi insanî ve meşru bir oluşumdur. Bütün insanlığın birliğine giden yolda Türk halklarının da birliği desteklenmelidir. Hiç kuşku yok ki Türk Birliği dünya barışına hizmet edecektir. Çünkü Türk Birliğinin temeli büyük Atatürk’ün; “Yurtta barış, dünyada barış!” ilkesine dayanmaktadır.
Türk halklarının birliği; demokrasi, çağdaşlık, ilericilik gibi değerlere dayanmalı ve mutlaka laiklik zemininde yükselmelidir. Türk dilli halklar arasında gericiliğe, köktenciliğe, aşırcılığa kesinlikle izin verilmemeli, mezhepçi, dinci, ırkçı, siyasal ümmetçi yönelimler ödünsüz bir biçimde önlenmelidir.
Türk halkları, Gaspıralı İsmail’in dilde birlik, düşüncede birlik ve işte birlik ülküsü çerçevesinde dayanışma ve kaynaşma yoluna girmelidir.
Dilde birlik için de bütün Türk haklarının ortak bir yazıya geçmeleri koşuldur. Bu amaçla çoğu Türk devleti ve Türk topluluğu Latin Alfabesine geçmiştir. Henüz geçmemiş olanların da mutlaka geçmeleri gerekmektedir.
Türk Dili Konuşan Ülkeler İşbirliği Keneşi adının Kazakistan kurucu devlet başkanı ve Keneş’in onursal başkanı Sayın Nursultan Nazarbayev tarafından Türk Devletleri İşbirliği Keneşi olarak değiştirilmesi teklif edilmektedir. Bu teklifin ve Keneş’in genişlemesine ilişkin taleplerin 12 Kasım’da İstanbul’da yapılacak 8. doruk toplantısında karara bağlanması ve Keneş’in gelecek öngörüsünün belirlenmesi beklenmektedir. Nitekim alınan son haberlere göre Keneş’in adı Türk Devletleri Örgütü olarak değiştirilecek.
Türk halklarının ve Türk Keneşi’ne üye ülkelerin yolu;
Dil birliği,
Tarih ve kültür birliği,
Demokrasi ve insan hakları,
Barış ve iktisadi işbirliği,
Bilim ve laikliktir.
Türk halkları ve Türk Keneşi bölge ve dünya barışına katkı sunan, insanlığın evrensel kültür ve birliğinin olmazsa olmaz bir parçasını oluşturmaktadır. Türk halkları, bütün halklar gibi insanlık ailesinin değerli üyeleridir.
Yaşasın Türk Dili Konuşan Halkların Birliği ve Kardeşliği!
Yaşasın Türk Devletleri Örgütü!
