Toplumsal Sinema I Bir traktör hayalinin İstanbul yolculuğu

Fatih Karahan

Türkiye’de 1940'lı yıllarla başlayan ekonomik başta olmak üzere sosyal ve hatta deyim yerindeyse kıtlık sıkıntıları yaşayan ülkemizde 1950’li yıllarda başlayan göç olgusu, devamında ekonomik, sosyolojik ve kültürel problemlerin ortaya çıkmasına, değerlerin yitirilmesine ve kimlik sorunlarına neden oldu. Taşı Toprağı Altın Şehir filmi de tam bu problemler üzerine oturmakta ve yer yer komedi öğelerini de barındırmakla birlikte traktör alma hayaliyle elde avuçta ne varsa satarak Adıyaman’ın köyünden İstanbul’a göç eden Uyanık Ailesi’ni ve ailenin günbegün yaşadığı değişimler sonucu dağılışını, kayboluşunu anlatıyor.

Bu yapım, Levent Kırca’nın ilk uzun metrajlı filmi olmasının yanında, Hulusi Kentmen, Erol Taş, Feri Cansel ve Turgut Boralı gibi Yeşilçam’ın efsane isimlerini de bir araya getiriyor. Ayrıca Cem Davran da ufak bir rolle ilk kez bu filmle kamera karşısına geçiyor.

Türk sinemasındaki diğer toplumsal gerçekçi filmlerdeki sınıf atlama düşünden farklı olarak hayalini gerçekleştirip köylerine dönme isteği vardır Uyanık Ailesi’nin. Aslında traktör hayali de onlar için bir nevi sınıf atlama düşüdür. Köylerine traktörle geri dönecekler ve aile reisi Ökkeş Uyanık'ın kardeşi Cemal Uyanık’ın deyimiyle toprağın kölesi olmaktan kurtulacaklardır. Bu uğurda İstanbul onlar için taşı toprağı altın bir şehirdir ancak hayalleri olan traktöre kavuşmaları için bir araç vazifesi görecektir. Tüm aile bunun bilinciyle İstanbul’a gelir. İstanbul’a gelir gelmez şehrin tabelasına oğlu Mehmet’e tebeşirle kendilerini de ekleten Ökkeş, amcası Salih’in yol göstermesiyle traktörün ilk taksitini öder, bir gecekondu bulur ve halde işe girer.

Eşi Fatma, kardeşi Cemal ve oğlu Mehmet de kendilerine göre işler bulurlar. Ancak para kazanma hırsı hepsinin gözünü zamanla kör edecek, tüm aile İstanbul’un yaşam şartlarına ayak uydurarak kimliklerini kaybedecek ve parçalanacaktır. Traktör hayaline yaklaştıkça İstanbul, Uyanık Ailesi’ni parça parça yutmaya başlayacaktır. Filmin sonunda da hem hayali hem de ailesi elinden kayıp gitmiş bir Ökkeş Uyanık ve onun isyanı kalır geriye.

Sosyolojik ve psikolojik olarak her açıdan incelenmesi ve üzerine düşünülmesi gereken zamanın ülke şartlarında reklamı iyi yapılamamış ve dönemin taşradan şehre göç olgusunu en iyi işleyen nadide bir film.

İlk defa izleyecek olan ve tekrardan izleyecek olanlara keyifli seyirler.