ÇEVİRİ | İşgalden önce Karabağ’da kent ekonomisinin durumu nasıldı?

Çevredeki bölgelerin ve Dağlık Karabağ’ın bir bölümünün Azerbaycan’ın denetime geçmesinin ardından bölgenin iktisadi potansiyeli zaman zaman müzakere ediliyor. Özellikle işgalden kurtarılan arazilerdeki mahsullerin artırılması gündeme geliyor. Peki, işgalden önce söz konusu arazilerdeki kent ekonomisinin üretimi hangi seviyedeydi?

Devlet İstatistik Komitesi’nin rakamlarına göre, kent ekonomisinin üretiminde en çok paya sahip olan saha, et üreticiliğiydi. Savaş başlamadan bir yıl önce (1987) çevredeki bölgelerin (Ağdam, Fuzuli, Cebrayil, Zengilan, Qubadlı, Laçın ve Kelbecer) tahminen 15 bin ton, eski Dağlık Karabağ Özerk Bölgesi’nde ise 10 bin ton, toplamda 25 bin ton kesilmiş et istihsal edilmişti. Aynı yıl bütün ülkede bu rakamlar 184 bin tondu. Bu demektir ki, Dağlık Karabağ ve çevre bölgelerin ülkenin et üretiminde payı %15 civarındaydı. Et üretimi bakımından ilk iki sırayı Ağdam ve Laçın bölgeleri alıyordu. 2019’da ise ülkedeki et üretiminin hacmi 355 bin 700 tona yakındı; 32 yılda %82 artmıştı. Aynı şekilde ülke nüfusu ise 6 milyon 800 binden, 10 milyona yükseldi; %50 oranına yakın bir şekilde arttı.

1987 yılının verilerine göre bölgede 102 bin ton, eski Dağlık Karabağ Özerk Bölgesi’nde ise 57 bin 500 ton, toplamda ise 160 bin tona yakın süt üretimi gerçekleşmişti. Bölgenin ülkedeki süt üretimindeki payı %15’ti. Aynı dönemde süt üretimi bakımından en yüksek rakamlar, Ağnam (26 bin 250 ton) ve Fuzuli (19 bin 500 ton) bölgelerine aitti. 2019’daki yıllık raporlara göre, ülkede süt üretimi hacmi 2 milyon 151 bin tona çıktı. Bir diğer deyişle, 1987’ye kıyasla iki kat arttı.

Resmi verilere göre, 1987’de ülkede olan bütün koyun ve keçilerin tahminen %20’si, iriboynuzlu ineklerin ise %15’i bu arazideydi.

Bölgenin ülkeye kıyasla tarım ürünleri üretimindeki payı hayvancılığa göre daha aşağıdadır. İşgal olan arazilerin tarım mahsulleri üretimine göre en çok paya sahip olduğu tane ve tane baklalı bitkilerdi. 1987 yılının verilerine göre, çevre bölgede 57 bin 900 ton, eski Dağlık Karabağ Özerk Bölgesi’nde 47 bin 100 ton, toplamda ise 105 bin tona yakın taneli ve taneli baklalı bitkiler yetiştirilmiş. Bu bakımdan, bölgenin ülke üzerindeki üretimde payı %9.4’tü. Mahsulün hacmine göre, en yüksek rakamlar yine Ağdam (24 bin 500 ton) ve Fuzuli (17 bin ton) bölgelerinde kayda alındı. 1987’den 2019’a gelindiğinde, ülkede taneli ve taneli baklalı bitkilerin üretimi 1 milyon 117 bin tondan 3 milyon 558 bin tona yükseldi.

Sebze ve bostan bitkileri üretiminde bölgenin payı o kadar yüksek değil. 1987 yılında bütün ülkede üretilen 855 bin ton sebzenin toplamı 10 bin 172 tonu işgal olunmuş arazide yetiştirildi. Yani, bölgenin ülke üzerinde üretimdeki payı %1.2’ydi. Bölgede üretilen sebzenin %70’e yakını eski Dağlık Karabağ Özerk Bölgesi’nin (7 bin ton), %30’u ise çevredeki bölgelerin payına düşüyordu. 2019 yılının verilerine göre, ülkede sebze mahsulleri üretimi 1 milyon 715 bin tona yükseldi.

Bostan mahsullerine göre, 1987’nin ülke üzerinde üretilen 69 bin ton mahsulün toplamı bin 800 tonu, yani %2.6’sı bu arazilerin payına düşüyordu. Aynı mahsulün 450 tonu eski Dağlık Karabağ Özerk Bölgesi’nin arazisinde, bin 350 tonu ise çevre bölgelerde üretiliyordu. Bostan ürünlerinin üretimi de, 1987’den 2019’a gelindiğinde 69 bin tondan 447 bin tona yükseldi.

Bölgede yetiştirilen diğer bir ürün tütündü. 1987’de bütün ülkede yetiştirilen 64 bin 800 ton tütünün %8’i (5 bin 148 ton) bu arazide yetiştiriliyordu. Tütün üretimi bakımından lider bölgeler Qubadlı ve Zengilan’dı. Bir diğer dikkat çeken nokta, aynı yıllarda ülkede tütün üretimi 10 kat azaldı ve 2019’da 6 bin tona indi. Bölgede 1987 yılında üretilen pamuğun %2.7si, patates’in %0.7’si yetiştirildi.